Dịch Thuật Trung - Việt và nhữn điều cần lưu ý

Nhắn bà con đang mần việc chuyển ngữ phim Trung-Việt:

Dạo này, coi phim gì mà có vụ chuyển ngữ thì không phải khi nào cũng hài lòng trọn vẹn đối với những dòng chữ tiếng mẹ đẻ của bản thân đang chạy cuối màn hình. Mà thôi, miễn hiểu là được rồi, chứ đòi hỏi quá cũng dễ mang tiếng cắc cớ!

Nhưng nói vậy chứ cũng đừng sai quá, mà tội cho cái tiếng mẹ đẻ của người coi!

Dịch phim là một nghề, mà đã là nghề thì phải có tay nghề, muốn có tay nghề thì phải rèn giũa, trau giồi, mà muốn biết cách giũa mài rèn luyện đó thì phải học hành bài bản.

Phàm chuyện học phải đi đôi với hành, nghĩa là sau khi học thì phải thực hành được những gì đã được dạy. Nhưng muốn hành cho thấu đáo, hành cho suôn sẻ thì nên hiểu cái học không chỉ là tiếp thu theo bản năng, mà phải cần theo trình tự bài bản: đó chính là học thấu cái lý thuyết để cầu được cái nhuần nhuyễn trong thực hành!

Vững lý thuyết, ta không những thực hành được thuận lợi, mà hơn nữa còn tránh được chuyện sai mà không biết, nhầm mà không hay! Nhưng thường thì người làm nghề này không phải ai cũng chịu học và hiểu lý thuyết!

Chuyện chuyển ngữ phim Trung – Việt gặp phải chỗ nghe không thuận, đọc không suôn, đồng đạo am tường biên phiên dịch Trung – Việt đã phản ánh khá nhiều. Đó là chuyện thực tế đang diễn ra, còn chuyện truy tìm ngọn nguồn cái sự không thông đó thì ít nghe ai nói tới. Người viết đang muốn nói, cái nguồn đó là ngay ở chỗ nhiều người đã ngầm cho rằng “muốn gia nhập làng dịch phim Trung – Việt chỉ cần giỏi giang tiếng Trung là đủ”. Đây phải khẳng định: lời truyền miệng này chỉ là điều kiện cần, chưa phải là điều kiện đủ.

Lý thuyết biên phiên dịch có nêu rõ yêu cầu cụ thể đối với người thực hiện tác vụ chuyển ngữ trên các phương diện: kiến thức – kỹ năng – thái độ. Xin mạo muội tóm tắt những điều này như sau:
+ Kiến thức: am hiểu kiến thức lĩnh vực đang phiên dịch, đồng thời cần am tường kiến thức về văn hóa, xã hội, lịch sử … của 2 quốc gia hoặc 2 nền văn hóa đó.
+ Kỹ năng: thông làu kỹ năng thực hành tiếng của cả hai ngôn ngữ, nếu là phiên dịch thì trọng tâm là nghe, nói, còn biên dịch trọng tâm ở đọc, viết; nắm vững cơ bản lý thuyết tiếng của hai ngôn ngữ theo chiều thứ tự ưu tiên: từ vựng – ngữ pháp – ngữ âm; nắm vững kỹ năng biên dịch văn bản và phiên dịch hiện trường.
+ Thái độ: nghiêm túc, trung thực, nhạy bén, cần cù và có quan điểm rõ ràng.

Vậy thì trong nghề dịch phim Trung – Việt, chuyện biết tiếng Trung thôi có lẽ chỉ là một yêu cầu rất ư là bé trong một loạt những yêu cầu như trên đã nêu. Mà nếu có cắc cớ vặn vẹo lại là phần thái độ “quá khó hiểu, không cụ thể” thì ở hai phần trên (kiến thức, kỹ năng) không thể nói là không cụ thể được.

Nếu đáp ứng được yêu cầu cụ thể đó thì đâu thể để xảy những chuyện như sau:
-  燕囯dịch là “nước Yến” thì nên xem lại! Làm gì có nước Yến nào trong lịch sử Trung Hoa. Chỉ có nước Yên thôi, vì bởi chữ 燕này có hai âm đọc và tương ứng là có hai nghĩa khác nhau; tức là một chữ mà tương ứng đồng thời với hai từ khác nhau. Âm [yàn] trong tiếng Trung tương ứng với âm “yến” của âm Hán Việt, nghĩa là một loài chim; còn âm [yān] tương ứng với âm “Yên” là tên riêng của một vùng đất thời cổ. Chuyện này tra các loại từ điển (nghiêm túc) là ra hết! (Coi phim “Tình trong biển hận” gì đó mà bực hết sức!)
-  貞觀mà dịch là “Trinh Quán”, 道觀mà dịch là “Đạo Quan” thì không nên chút nào. Chịu khó tra từ điển thì âm [ɡuān] trong tiếng Trung tương đương với âm “quan” trong âm Hán – Việt, thường là dùng làm động từ; còn âm [ɡuàn] trong tiếng Trung tương ứng với âm “quán” trong âm Hán Việt, là một danh từ, ý chỉ đền thờ của Đạo giáo.
- 浙江dịch là Triết Giang theo kiểu nhìn bộ phận chỉ âm mà đoán mò là sai rồi. Chữ này đọc âm “Chiết”. Muốn biết tại sao thì chịu khó theo học một số môn của ngành Hán Nôm để biết được sự phân tách nhị đẳng từ hệ thống Tam thập lục tự mẫu sang việc phối vị trên Đẳng vận đồ. Còn không, tra cứu sách vở một thoáng là ra thôi!
-般若經mà dịch là “Ban Nhược kinh” thì tội cho bộ kinh này quá. Chắc có lẽ thấy chữ nào quen là cứ đọc theo phản xạ thôi, chứ mà có tra cứu đàng hoàng thì sẽ phải dịch “Bát Nhã kinh” rồi. Mà nguyên căn sâu xa chắc cũng có thể là vì không biết từ này trong tiếng Trung đọc như thế nào luôn, nên cứ nghĩ tiếng Trung có sao đọc vậy, rồi kéo theo tiếng Việt có sao dịch vậy. Mà thực tế, từ này đâu có đọc là [bānruòjīnɡ] đâu!
- 我對這個不感興趣mà dịch là “Ta đối với việc này không có cảm hứng” thì gay quá! Người biết tiếng Việt có mấy khi nói vậy đâu!
- 老師，你吃飯了嗎？mà dịch là “Thầy giáo, thầy ăn cơm chưa?” thì còn gì là đạo nghĩa thầy trò nữa!
- 這個道理你不懂嗎？mà dịch là “Đạo lý này mà ngươi cũng không hiểu sao?” thì nguy to! Nguyên văn người ta đâu có nói gì đến từ “đạo lý” của tiếng Việt đâu, từ “đạo lý” của tiếng Việt đâu có tương đương hoàn toàn với từ 道理của tiếng Trung. Trong tiếng Việt khi nói về cách thức diễn ra của một loại sự việc thì có mấy khi dùng từ “đạo lý” đâu!!!
...

Vậy thì rõ là có mấy vấn đề mà bà con mình nên suy ngẫm:
1. Ta biết thực hành tiếng Trung chứ ta đâu có biết lý thuyết của tiếng Trung!
2. Ta giỏi tiếng Trung chứ hình như ta đâu có rành tiếng Việt!!! (Cho dù đó là người dân tộc Kinh)
3. Ta dịch những vấn đề đang diễn ra trong không gian ở nước khác, trong khung thời gian của chẳng phải thời bây giờ. Nhưng có lẽ ta đang cứ đem thực tiễn xứ ta mà suy diễn cho chuyện xứ người, ta vơ quàng chuyện thời nay mà gán ghép cho chuyện khi xưa. Hẳn nhiên, đây là điều cấm kỵ trong nghề mà ta rất cần phải nắm rõ!!!

Và còn nhiều chuyện để bàn nữa. Nhưng chúng ta hãy nghe thử phim chuyển ngữ Ấn – Việt, Hàn – Việt đi. Nghe suôn lắm, bởi đâu có chuyện sai ngữ pháp, từ vựng tiếng…Việt đâu! Nghe tự nhiên lắm, bởi kỹ thuật chuyển ngữ đã đáp ứng toàn bộ yêu cầu của lý thuyết biên phiên dịch, tương tự với bộ quy chuẩn yêu cầu trong lý thuyết biên phiên dịch Trung – Việt/ Việt – Trung là TÍN – ĐẠT – NHÃ!!!

Vậy sao người ta làm được? Bởi có lẽ người ta được đào tạo bàn bản hay sao đó!